Traditie – Vrije Geest

Vandaag, de dag dat ik dit begin te schrijven, is het 3 oktober, ‘Leidens ontzet’. In 1574, tijdens de Tachtigjarige oorlog, werden de Spanjaarden na een beleg van maanden verdreven door het omringende land onder water te zetten. Nabij de Lammenschans vond een kleine jongen een warme pan met hutspot (wortelen, uien, vlees en pastinaak), zo snel hadden de Spaanse legers de benen moeten nemen. ’s Avonds eten veel Leidenaren op 3 oktober dus hutspot met klapstuk, alleen is de pastinaak vervangen door aardappelen. Om te symboliseren hoe uitgehongerd de bevolking was na die bezetting, wordt er op 3 oktober ’s morgens aan de Leidse bevolking ook nog steeds haring en wittebrood uitgedeeld. Haring en wittebrood was het voedsel dat de geuzen meenamen om de vreselijke honger in de stad te lenigen.

Als geboren Leidse deed ik mee aan deze festiviteiten of aan een deel ervan. Ik ging naar de optochten waarin mensen meeliepen die verkleed waren als iemand uit de 16e eeuw, maar vooral was ik geïnteresseerd in de kermis en het vuurwerk ’s avonds. Mijn moeder was Haagse en mijn vader Amsterdammer, maar ook wij aten hutspot. Dat eten werkte ik met lange tanden weg. Ik vond het niet lekker en ik eet het nooit meer, in tegenstelling tot mijn Leidse schoonzussen. Zij wonen allang niet meer in de stad, maar op de dag van Leidens Ontzet eten zij hutspot. De meeste mensen die zich op 3 oktober in Leiden bevinden, vieren feest, waar ze ook vandaan komen en welk geloof ze ook hebben. En als men niet wil meefeesten is dat oké. Niemand is verplicht om mee te doen.

3 Oktober is specifiek voor Leiden, net zoals Bommen Berend hoort bij Groningen. Veel tradities zoals deze, zijn ontstaan door de geschiedenis. Hetzelfde geldt voor 4 en 5 mei. Andere tradities zijn cultureel, godsdienstig of soms ontstaan door bijgeloof. Tradities veranderen in de loop der tijd en sommige verdwijnen helemaal. Dat heeft te maken met sociale en economische veranderingen, of met de samenstelling van de bevolking. De discussie over de Pieten van Sinterklaas is ook ingegeven door een cultureel veranderend Nederland. Wanneer een deel van de bevolking een traditie niet meer vindt passen in de huidige tijd zal die traditie langzamerhand veranderen. We moeten bedenken dat het verhaal van de bisschop van Myra waarschijnlijk grotendeels verzonnen is. We weten niet eens zeker of Sint Nicolaas heeft bestaan. In het begin van de viering van Sint Nicolaas waren er nog helemaal geen Pieten bij en in andere landen wordt er een andere invulling gegeven aan het feest. Het is een door mensen gecreëerde traditie zoals alle tradities door mensen zijn gecreëerd.

Krishnamurti omschrijft traditie als volgt: “The past in you is your tradition, the books that you have read, the racial inheritance as the Hindu, Buddhist, Muslim, Christian, and all the rest of it, and the culture in which you have lived, the temples, the beliefs that have been handed down from generation to generation. You are the slaves of five thousand years of propaganda.”

O jee, Krishnamurti is wel erg streng, maar ik begrijp wat hij bedoelt.

Vooral wanneer tradities mensen van elkaar scheiden in plaats van ze met elkaar te verbinden moeten we ze niet te serieus nemen, want er bestaat tenslotte niet één traditie die niet uit de mens zelf voortkomt. Het heilige zit eerder in een zonsopgang of in de liefde die je voelt voor een kind dan in een traditie.

Binnen de religieuze tradities zou de keuze om aan bepaalde rituelen, gebruiken of gewoontes wel of niet mee te doen geheel vrijwillig moeten zijn. Dat je geloofsgenoten niet tegen je zeggen dat je verplicht naar de kerk, de moskee, de synagoge of de tempel moet, dat je familie je niet het huis uitgooit wanneer je wilt trouwen met iemand die een ander geloof heeft, of iemand van hetzelfde geslacht. Of zelfs dat je het met de dood moet bekopen wanneer je tegen de traditie ingaat. Als traditie de mensen tot slaaf maakt, wanneer mensen niet na mogen denken en besluiten het anders te doen, is een traditie een dictatuur.

Ik zie traditie het liefst als een mengeling van allerlei aspecten. Dat iedereen mee mag doen met een Seider (Pesach), dat we mogen aanschuiven bij een Iftar-maaltijd (Ramadan), dat we 4 mei herdenken, maar dat het niet hoeft als we dat niet willen – en dat we daar dan geen statement over hoeven te maken-  dat we de dag vieren dat de Boeddha verlicht werd, dat we kerstmis vieren, dat we aan Divali meedoen, of hutspot eten op 3 oktober. En het is allemaal niet verplicht, maar de mensen die hun tradities in stand houden, verwelkomen dan de mensen die met verwondering naar hun tradities kijken. En die gasten mogen ook best een vraag stellen. Dat zou mijn gedroomde traditie zijn. En dit gebeurt gelukkig al op grote schaal. Mensen houden steeds minder krampachtig vast aan hun eigen waarheid, maar willen verder kijken dan hun neus lang is.

Van de week wierp een Facebookvriendin een knuppel in het hoenderhok over de Pietendiscussie. Iemand zei dat er een nieuw verhaal moest komen, een nieuw traditioneel verhaal. Toen heb ik dit verzonnen en op haar tijdlijn gezet:

“De allereerste jaren dat Sinterklaas Pieten had, waren ze allemaal wit. Op een dag moesten die Pieten zeven hoge schoorstenen beklimmen en daarin naar beneden roetsjen om pakjes te brengen. Het waren domme Pieten, want ze wisten niet dat die zeven hoge schoorstenen bij een verffabriek hoorden en dat onder elk van die schoorstenen een enorme bak met verf stond, allemaal andere kleuren. Daar kwamen de Pieten in terecht en het was een geluk dat ze niet verdronken zijn. Toen die rode, gele, groene, paarse, oranje, blauwe en gouden Pieten terug kwamen bij Sinterklaas (die stond te wachten op de hoek) moest hij vreselijk lachen. Sint vond het een enorme verbetering ten opzichte van dat vale wit en hij bepaalde dat alle Pieten voortaan gekleurd moesten zijn. Zo is ’t gekomen.”

Elke traditie, net als elk dogma, moet in twijfel kunnen worden getrokken. Dat is dan weer de traditie van vrijzinnige geesten.

Meta Gemert

“Let me think. Was I the same when I got up this morning? I almost think I can remember feeling a little different But if I’m not the same, the next question is, who in the world am I? Ah, THAT’S the great puzzle. Uit: Alice in Wonderland.

Meta Gemert schrijft. In september is haar tweede boek verschenen: ‘Volgens Sebastiaan’. Een korte introductie van haar vind je op de pagina Hartschrijvers.